Himoyalangan tabiiy hududlar

Erning va (yoki) suv kengliklarining (akvatoriyalarning) ustuvor ekologik, ilmiy, madaniy, estetik, rekreatsiya va sanitariya-sog‘lomlashtirish ahamiyatiga molik bo‘lgan, xo‘jalik maqsadidagi doimiy yoki vaqtincha foydalanishdan to‘liq yoki qisman chiqarilgan uchastkalari muhofaza etiladigan tabiiy hududlar hisoblanadi.

Tabiiy ob’ektlar va majmualarni saqlab qolish, takror ko‘paytirish va tiklash maqsadida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarda muhofaza qilish va foydalanish rejimi o‘rnatiladi.

Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar biologik, landshaft rang-barangligini ta’minlash va ekologik muvozanatni saqlab turish uchun mo‘ljallangan yaxlit ekologik tizimni tashkil etadi.

Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar belgilangan maqsadi va rejimiga qarab quyidagi toifalarga bo‘linadi:

– davlat qo‘riqxonalari;

– majmua (landshaft) buyurtma qo‘riqxonalari;

– tabiat bog‘lari;

– davlat tabiat yodgorliklari;

– ayrim tabiiy ob’ektlar va majmualarni saqlab qolish, takror ko‘paytirish va tiklash uchun mo‘ljallangan hududlar;

– muhofaza etiladigan landshaftlar;

– ayrim tabiiy resurslarni boshqarish uchun mo‘ljallangan hududlar.

– Qonun hujjatlarida davlat biosfera rezervatlari, milliy bog‘lar, davlatlararo muhofaza etiladigan tabiiy hududlar va boshqa muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni tashkil etish nazarda tutilishi mumkin.
 

Davlat qo‘riqxonalari

Tabiiy ob’ektlar va majmualarni muhofaza qilishning qattiq rejimiga ega bo‘lgan, tipik ekologik tizimlar, o‘simliklar va hayvonlarning irsiy fondini saqlab qolish hamda o‘rganish uchun mo‘ljallangan, umumdavlat ahamiyatiga molik muhofaza etiladigan tabiiy hududlar davlat qo‘riqxonalari hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasida 6 ta davlat qo‘riqxonalari mavjud:

– Chotqol davlat biosfera qo‘riqxonasi (Toshkent viloyati, Davlat Ekologiya qo‘mitasi tasarrufida);

– Zomin davlat qo‘riqxonasi (Jizzax viloyati, Davlat Ekologiya qo‘mitasi tasarrufida);

– Nurota davlat qo‘riqxonasi (Jizzax viloyati, Davlat Ekologiya qo‘mitasi tasarrufida);

– Qizilqum davlat qo‘riqxonasi (Buxoro va Xorazm viloyatlari, Davlat Ekologiya qo‘mitasi tasarrufida);

– Surxon davlat qo‘riqxonasi (Surxandaryo viloyati, Davlat ekologiya qo‘mitasi tasarrufida);

– Hisor davlat qo‘riqxonasi (Qashqadaryo viloyati, Davlat ekologiya qo‘mitasi tasarrufida);
 

Majmua (landshaft) buyurtma qo‘riqxonalari

Alohida ekologik qimmatga ega bo‘lgan tabiiy ob’ektlar va majmualarni asl holatida saqlash uchun mo‘ljallangan muhofaza etiladigan tabiiy hududlar majmua (landshaft) buyurtma qo‘riqxonalari hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasida 1 ta majmua (landshaft) buyurtma qo‘riqxona mavjud:

– «Saygachiy» majmua (landshaft) buyurtma qo‘riqxonasi (Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Davlat ekologiya qo‘mitasi tasarrufida)
 

Tabiat bog‘lari

Alohida ekologik, madaniy va estetik qimmatga ega bo‘lgan tabiiy ob’ektlar va majmualarni tabiatni muhofaza qilish yo‘nalishidagi, rekreatsiya, ilmiy va madaniy maqsadlarda saqlab qolish hamda ulardan foydalanish uchun mo‘ljallangan muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tabiat bog‘lari hisoblanadi. Tabiat bog‘lari maxsus vakolatli davlat organining taqdimnomasiga binoan tegishincha O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yoki mahalliy davlat hokimiyati organlari qarorlari bilan davlat tabiatni muhofaza qilish muassasasi shaklida tashkil etiladigan milliy tabiat bog‘lari va mahalliy ahamiyatga molik tabiat bog‘lariga bo‘linadi.

O‘zbekiston Respublikasida 5 ta davlat milliy tabiat bog‘i mavjud:

– Xorazm davlat milliy tabiat bog‘i (Xorazm viloyati, Davlat ekologiya qo‘mitasi tasarrufida);

– Zomin davlat milliy tabiat bog‘i (Jizzax viloyati, O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi tasarrufida);

– Zarafshon davlat milliy tabiat bog‘i (Samarqand viloyati, O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi tasarrufida);

– Ugom-Chotqol davlat milliy tabiat bog‘i (Toshkent viloyati, O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi tasarrufida);

– Kitob geologik milliy tabiat bog‘i (Qashqadaryo viloyati, Geologiya davlvt qo‘mitasi).
 

Davlat tabiat yodgorliklari

Noyob, o‘rnini to‘ldirib bo‘lmaydigan, ekologik, ilmiy, madaniy va estetik jihatdan qimmatli tabiiy ob’ektlari bor muhofaza etiladigan tabiiy hududlar davlat tabiat yodgorliklari hisoblanadi.

 O‘zbekiston Respublikasida 11 ta davlat tabiat yodgorliklari mavjud:

– Vardanzi davlat tabiat yodgorligi (Buxoro viloyati);

– Mingbuloq davlat tabiat yodgorligi (Namangan viloyati);

– Chust davlat tabiat yodgorligi (Namangan viloyati);

– Yozyovon davlat tabiat yodgorligi (Farg‘ona viloyati);

– Yangibozor davlat tabiat yodgorligi (Xorazm viloyati);

– Varaxsha davlat tabiat yodgorligi (Buxoro viloyati);

– Paykent davlat tabiat yodgorligi (Buxoro viloyati);

– Zilxa davlat tabiat yodgorligi (Farg‘ona viloyati);

– Akbarobod davlat tabiat yodgorligi (Farg‘ona viloyati);

– Bo‘stonbuva davlat tabiat yodgorligi (Buxoro viloyati);

– Urung‘och davlat tabiat yodgorligi (Toshket viloyati).
 

Ayrim tabiiy ob’ektlar va majmualarni saqlab qolish, takror ko‘paytirish va tiklash uchun mo‘ljallangan hududlar

Buyurtma qo‘riqxonalar

Ayrim tabiiy ob’ektlar va majmualarni saqlab qolish, takror ko‘paytirish va tiklash uchun mo‘ljallangan muhofaza etiladigan tabiiy hududlar buyurtma qo‘riqxonalar hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasida 12 ta davlat buyurtma qo‘riqxonalari mavjud:

– Arnasoy davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Jizzax viloyati);

– Dengizko‘l davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Buxoro viloyati);

– Qora-qir davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Buxoro viloyati);

– Sudoche davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Qoraqalpog‘iston Respublikasi);

– Muborak davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Qashqadaryo viloyati);

– Oqtau davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Navoiy viloyati);

– Karnabcho‘l davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Navoiy viloyati);

– Qumsulton davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Buxoro viloyati);

– Xadicha davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Buxoro viloyati);

– Qo‘shirobod davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Samarqand viloyati);

– Nurobod davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Samarqand viloyati);

– Omonqo‘ton davlat buyurtma qo‘riqxonasi (Samarqand viloyati.
 

 Tabiiy pitomniklar

O‘simliklar va hayvonlarning ayrim turlariga zarur sharoit yaratish yo‘li bilan ularni saqlab qolish, takror ko‘paytirish va tiklash uchun mo‘ljallangan, muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tabiiy pitomniklar hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasida 1 ta davlat tabiiy pitomnigi mavjud:

– Buxoro ixtisoslashtirilgan “Jayron” pitomnigi (Buxoro viloyati, Davlat Ekologiya qo‘mitasi tasarrufida).
 

Ayrim tabiiy resurslarni boshqarish uchun mo‘ljallangan hududlar

O‘rmon fondining eroziyaga qarshi barpo etilgan o‘rmonlar, shahar o‘rmonlari, shaharlarning, boshqa aholi punktlari va sanoat markazlarining yashil mintaqalari atrofidagi o‘rmonlar, alohida qimmatli o‘rmonlar, yong‘oqzorlar, mevali daraxtzorlar, ilmiy yoki tarixiy ahamiyatga molik o‘rmonlar egallagan yerlari, shuningdek ovchilik xo‘jaliklarining o‘simlik va hayvonot dunyosidan oqilona foydalanish uchun mo‘ljallangan yer uchastkalari ayrim tabiiy resurslarni boshqarish uchun mo‘ljallangan hududlar jumlasiga kiradi.

O‘zbekiston Respublikasi O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi tasarrufida 71 ta o‘rmon xo‘jaligi, va 5 ta ov xo‘jaliklari mavjud.

Davlat biosfera rezervatlari

Hududlarni barqaror iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish maqsadida davlat biosfera rezervatlari — biologik rang-baranglikni saqlash, tabiiy ob’ektlar va majmualardan oqilona foydalanish uchun mo‘ljallangan, muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tashkil etilishi mumkin. Davlat biosfera rezervatlari xalqaro biosfera rezervatlari tarmog‘iga qo‘shilishi va atrof tabiiy muhitning global monitoringida ishtirok etishi mumkin.

O‘zbekiston Respublikasida 2 ta biosfera rezervati mavjud:

– Quyi Amudaryo davlat biosfera rezervati (Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Davlat ekologiya tasarrufida);

– Ugom-Chotqol davlat biosfera rezervati (Toshkent viloyati, AJ”O‘zbekiston temir yo‘llari” tasarrufida).
 

 Milliy bog‘lar

Alohida ekologik, ilmiy, madaniy va estetik ahamiyatga ega bo‘lgan, o‘simliklarning noyob va qimmatli, shu jumladan manzarali turlarini saqlab qolish, takror ko‘paytirish va tabiatni muhofaza qilish, rekreatsiya, ilmiy va madaniy maqsadlarda oqilona foydalanishga mo‘ljallangan muhofaza etiladigan tabiiy hududlar milliy bog‘lardir.

O‘zbekiston Respublikasida 1 ta milliy bog‘ mavjud:

 – Do‘rmon milliy bog‘i (Toshkent viloyati, O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi tasarrufida)