Faoliyati haqida

Toshkent suv ta’minoti, kanalizatsiya, gidrotexnika inshootlari va muhandislik gidrogeologiyasi (ToshNII "VODGEO") instituti, 1960 yilda Markaziy Osiyo arxitektura va qurilish ilmiy-tadqiqot institutida aholi punktlari sanoatining suv xo‘jaligi laboratoriyasi sifatida tashkil etilgan, 1964 yilda U "VODGEO" Butunittifoq ilmiy-tadqiqot institutida suv xo‘jaligi bo‘limi, 1978 yilda esa "VODGEO" Butunittifoq ilmiy-tadqiqot institutining Toshkent filialiga aylantirildi. 1992 yil dekabr oyidan boshlab institut O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasining tarkibiy bo‘linmasi hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 21 apreldagi PQ-2915-sonli "O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi faoliyatini tashkil etishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida" gi farmonini bajarish maqsadida, shuningdek, 2017 yil 26 apreldagi 146-sonli va 17-sonli, 91-son buyruqlariga muvofiq. Guvohnomaning 2017 yil 21 avgustdagi 538681-sonli ma’lumotiga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish ilmiy-tadqiqot instituti ish faoliyatini boshladi.

O‘zR Davlat Ekologiya qo‘mitasi huzuridagi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish ilmiy-tadqiqot instituti ToshITI "SUVGEO", "ITLTI ATMOSFERA" va NPGP "Suvni boshqarish ekologiyasi" ning huquqiy vorisi bo‘lgan.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 26 noyabrdagi 958-sonli "Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi ilmiy tadqiqot bazasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" gi qarorini bajarish, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya bo‘yicha davlat qo‘mitasining 2018 yil 29 noyabrdagi 417-sonli buyrug‘iga asosan va atrof-muhitni muhofaza qilish "O‘zbekiston Respublikasi Davlat ekologiya qo‘mitasi huzuridagi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish ilmiy-tadqiqot instituti""O‘zbekiston Respublikasi Davlat ekologiya qo‘mitasi huzuridagi Atrof-muhit va tabiatni muhofaza qilish texnologiyalar ilmiy-tadqiqot instituti" ga aylantirildi.

Hozirgi kunda institutda 41 nafar xodim ishlaydi:

– Boshqaruv xodimlarining 10 xodimi;
– 4 ta katta ilmiy xodim;
– 14 kichik ilmiy xodim;
– 4- texnik xodimlar;
– 9- yordamchi xodimlar.

Ulardan:
– 7 ta fan nomzodlari.

Institut sanoat va maishiy chiqindilarni qayta ishlash va yo‘q qilish, atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida me’yoriy-uslubiy hujjatlarni ishlab chiqish bilan shug‘ullanadi.

Institut faoliyati Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasining tabiiy resurslarni muhofaza qilish sohasidagi dolzarb va istiqboldagi vazifalarini hal qilishga qaratilgan. Hozirgi vaqtda chiqindilarni va tabiiy suvlarni toksik moddalardan, og‘ir metallardan, biogen elementlardan tozalash, suv, tuproq va tuproqlarni neft mahsulotlaridan tozalash bo‘yicha ishlanmalar eng katta qiziqish va dolzarblikdir.

Institut respublikamizdagi ifloslanishni kamaytirish va sanoat, qishloq xo‘jaligi va kommunal ob’ektlardan tabiiy suv manbalariga quyiladigan chiqindi suvlar hajmini kamaytirishga qaratilgan.Suvni muhofaza qilish texnologiyalarini ishlab chiqish bo‘yicha asosiy tadqiqot tashkilotlaridan biri hisoblanadi, shuningdek ichimlik suvi sifatini oshirish texnologiyalarini rivojlantirish bilan bog‘liq muammolarni hal qiladi. Shahar kanalizatsiya tizimiga va ochiq suv havzalariga tushirish me’yorlariga erishish, shu bilan ochiq suv havzalari hamda atrof-muhitga antropogen bosimni kamaytirishga imkon beradigan maishiy va ishlab chiqarish chiqindi suvlari, ularning aralashmalarini tozalash va tozalashdan so‘ng qilinadigan tadbirlarni ishlab chikadi.
 

Suv resurslarini muhofaza qilish laboratoriyasi

Laboratoriya maishiy, sanoat chiqindi suvlari va ularning aralashmalarini tozalash va keyingi tozalash texnologiyasini ishlab chiqish bo‘yicha xizmatlarni taqdim etadi, bu shahar kanalizatsiya tizimiga va ochiq suv havzalariga tushirish stavkalariga erishishga imkon beradi va shu bilan ochiq suv havzalari hamda atrof muhitga antropogen bosimni pasaytiradi. Biotesting xizmatlari. ZVOS, ZEP, PDV, PDO, PDS, RSV kabi me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqadi.
 

"Chiqindilarni qayta ishlash va utilizatsiya qilish texnologiyalarini ishlab chiqish" bo‘limi

Respublikaning ilmiy ishlanmalarini, institutning tarkibiy bo‘linmasidagi olimlari va mutaxassislarni birlashtirgan, shu jumladan o‘zining ilmiy va texnologik ishlanmalarini hamda respublika iqtisodiyoti tarmoqlarida ikkilamchi xomashyodan foydalanish bo‘yicha ishlarni olib boradi.
 

Atmosfera havosini muhofaza qilish laboratoriyasi

Laboratoriya faoliyatining asosiy yo‘nalishlari:

– sanoat korxonalaridan chiqadigan zararli moddalar chiqindilaridan havoning ifloslanishini kamaytiradigan usul va uskunalarni ishlab chiqish va loyihalash bo‘yicha tadqiqotlarni o‘tkazish vazifalarini hal qilish;

– atmosferani ifloslantiradigan zaharli sanoat, qishloq xo‘jaligi, maishiy chiqindilarni utilizatsiya qilish, qayta ishlash va yo‘q qilish;

– inventarizatsiya hajmini ishlab chiqish va atmosferaga ifloslantiruvchi moddalarni chiqarilishini kamaytirish bo‘yicha chora-tadbirlar, korxonalarning ekologik xavfi toifasini hisoblash.
 

Bioxilma-xillikni saqlash bo‘limi

Asosiy muammo shundaki, biologik xilma-xillik barqaror emas. U tabiatning barcha biologik qismlarining o‘zaro bog‘liqligi va o‘zaro bog‘liqligini tan oladi. Ko‘pincha, ushbu tushunchaning uch turi mavjud:

– turlarning bioxilma-xilligi - barcha o‘simliklar va hayvonlarning, shu jumladan turli bakteriyalar va mikroorganizmlarning xilma-xilligi;

– genetik xilma-xillik - turning genetik materialining xilma-xilligi va ular orasidagi bioxilma-xillik;

– turli xil ekologik tizimlar - ekologik tizimlarning boyligi (masalan, tog‘ o‘rmonlari, cho‘llar yoki savannalar, cho‘llar va dengizlar va boshqalar).

Ushbu uch tur birgalikda biologik xilma-xillikni tashkil qiladi. Shuning uchun ushbu darajalarning har birini saqlab qolish umuman bioxilma-xillikni saqlash uchun juda muhimdir.
 

Er resurslarini muhofaza qilish laboratoriyasi

Asosiy vazifalar O‘zbekiston Respublikasi hududida ekologik-meliorativ holatni yaxshilash va tuproqlarning atrof-muhitini muhofaza qilishga qaratilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari:

– "O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida", 2017 yil 7 fevraldagi UP-4947-sonli;

– "Erlarni muhofaza qilish, ulardan oqilona foydalanish, geodeziya va kartografiya faoliyatini takomillashtirish, davlat kadastrini yuritishni tartibga solish ustidan nazoratni kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" 2017 yil 31 maydagi UP-5065-sonli;

– O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 19 iyuldagi "O‘rmonni boshqarish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" gi qarori;

Ushbu faoliyatga tegishli boshqa me’yoriy hujjatlar ma’lum darajada ushbu laboratoriyaning ilmiy tadqiqotlari natijalariga xizmat qiladi.
 

Institut o‘z faoliyati davomida 2000 dan ortiq ilmiy-tadqiqot ishlarini yakunladi, ularning aksariyati O‘zbekiston Respublikasi, ittifoq respublikalari, hozirgi MDH davlatlari, shuningdek chet ellarda (Germaniya, Estoniya) xalq xo‘jaligi ob’ektlarini loyihalash va qurishda ishlatilgan.

Institut 2002 yilda Oliy Majlisning 8-sessiyasida qabul qilingan "Chiqindilar to‘g‘risida" gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini ishlab chiqishda ishtirok etdi, shuningdek 25 ta me’yoriy-uslubiy hujjatlar ishlab chiqildi.

Institutning Xalqaro forumlar, ko‘rgazmalar va tanlovlarda namoyish etgan ishlari quyidagilar bilan taqdirlandi:

– SSSR va Uz SSR VDNX ko‘rgazmalarida kumush medallar, 1 va 2 darajali diplomlar olingan;

– Xalqaro yangi texnologiyalar va mahsulotlar ixtirolari ko‘rgazmasida bitta kumush va ikkita bronza medal olindi (Jeneva, Shveytsariya);

– Sog‘liqni saqlash va atrof-muhit bo‘yicha 1-Xalqaro Kongressda (Manila. Filippin) ikkita oltin medal olindi;

– eng yaxshi ixtiro uchun O‘zR Patent idorasi tanlovlarida 1 va 3 o‘rinlar va sovrinlar olindi;

Institut xodimlari bir qator xalqaro dasturlarda qatnashdilar.

O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining 29 yilida institut tomonidan 300 dan ortiq ilmiy loyihalar amalga oshirildi, ularning asosiylari Buxoro neftni qayta ishlash zavodi, Sho‘rtan gaz-kimyo majmuasi, Asaka avtomobil zavodi, shuningdek Nukus, Urganch, Qoraulbazar shaharlari suv ta’minoti tizimlarida amalga oshirildi.

2004-2017 yillarda institut rejalashtirilgan tadbirlar doirasida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Fan va texnologiyalarni muvofiqlashtirish va rivojlantirish qo‘mitasining Davlat ilmiy-texnik dasturi (keyingi o‘rinlarda O‘zbekiston Respublikasi Fan va texnologiyalar agentligi) bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlarini olib bordi.

Hammasi bo‘lib 12 ta grant, 8 ta innovatsion loyiha amalga oshirildi, institut 29 ta ishni yakunladi, ular Respublika tabiatni muhofaza qilish jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan moliyalashtirildi.

Koreyaning "KOICA" xalqaro hamkorlik agentligi bilan "O‘zbekiston Respublikasida qayta ishlatish uchun qishloq xo‘jaligi chiqindi suvlarining sho‘rlanish darajasini pasaytirish texnologiyalarini ishlab chiqish" qo‘shma loyihasi amalga oshirildi.

Izlanishlar va tajriba-konstruktorlik ishlari natijasida qurilmalarning prototiplari ishlab chiqildi, texnologiyani takomillashtirish, qimmatbaho materiallarni qimmatbaho mahsulotlarni olish uchun qimmatbaho materiallarni mahalliy va chuqur qayta ishlash bilan almashtirish:

Ilmiy-tadqiqot ishlari natijalariga ko‘ra 250 mualliflik guvohnomalari, GDR patentlari (Shimoliy Berlindagi tozalash inshootlarini rekonstruktsiya qilish), Chexoslovakiya, Vengriya olingan. 1000 dan ortiq ilmiy maqolalar mahalliy va xorijiy nashrlarda nashr etilgan, 6 ta O‘zbekiston Respublikasining patentlari olingan .

2016-2018 yillarda institut davlat grantlari asosida 1 ta fundamental va 6 ta amaliy loyihalarni yakunladi. Loyihalar doirasida 50 dan ortiq ilmiy maqola va tezislar nashr etildi, xodimlar mahalliy va xalqaro konferentsiyalarda ma’ruzalar bilan qatnashdilar.

Foydali model uchun ariza O‘zbekiston Respublikasi Patent idorasiga ro‘yxatdan o‘tkazildi. FAP 20180159-son. Qattiq chiqindilarning organik qismini termal va termokimyoviy qayta ishlash uchun o‘rnatish (Piroliz o‘rnatish).

Institut O‘zbekiston Respublikasi Fan va texnologiyalarni rivojlantirishni muvofiqlashtirish qo‘mitasi (keyingi o‘rinlarda O‘zbekiston Respublikasi Fan va texnologiyalar agentligi) bilan tuzilgan shartnomalar bo‘yicha davlat ilmiy-texnik dasturlarini amalga oshirishda ishtirok etdi.

Hozirgi kunda institut O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi bilan tuzilgan shartnomalar asosida 2 ta davlat byudjet mavzusini amalga oshiradi:

1. PZ-2017091249. To‘qimachilik korxonalarining bo‘yoq chiqindilarini foto-oksidlanish usuli bilan keyingi tozalash texnologiyasini ishlab chiqish.

Rivojlangan texnologiyani respublikaning mavjud tozalash inshootlari va to‘qimachilik korxonalarida sinab ko‘rish mumkin.

Fotokimyoviy oksidlanish usuli yordamida oqava suvlarni tozalashdan keyingi texnologiyani joriy etish quyidagilarga imkon beradi: to‘qimalarni tugatish korxonalari uchun chiqindi suvlarni tozalash texnologiyasi narxini pasaytirish, inshootlarning ishonchliligini oshirish, natriy xlorid (binoni jarayonida natriy sulfat ishlatilsa) va elektr energiyasini iste’molini kamaytirish, tozalangan suvning toksikligini kamaytirish shahar kanalizatsiyasiga tushirish standartlariga mos keladigan sifat.

2. PZ-20170927296. Ikkilamchi xom ashyoning qayta tiklanadigan manbalaridan metanol o‘z ichiga olgan uglevodorodlarning keng nurli qismini ishlab chiqarishning modulli texnologiyasini ishlab chiqish.

Loyiha natijalarini amalga oshirishda shahar va boshqa aholi punktlarida qattiq chiqindilarni yo‘q qilish, muqobil qayta tiklanadigan ikkilamchi xomashyodan energiya olishga o‘tish masalalari hal qilinmoqda.