Тоғли ҳудудларда дунё аҳолисининг 15% яшайди. Дунё биологикхилма-хиллиги концентратсияси майдонларининг ярми тоғларда жойлашган. Дунё аҳолисининг тахминан ярмининг фаровонлиги тоғ тизмалари таркибидаги сув, озиқ-овқат ва энергия манбаларига боғлиқ.

Аммо уларнинг барчаси иқлим ўзгариши, ерларнинг бузилиши, ҳаддан ташқари эксплуатация ва табиий офатлар туфайли хавф остида. Тоғлар ер юзининг деярли 27 фоизини эгаллайди. Тоғларни муҳофаза қилишни таъминламай туриб, биз барқарор иқтисодий ривожланишга эриша олмаймиз. Улар нафақат тоғли ҳудудларда яшовчи 1,1 млрд одам учун тирикчилик манбаи бўлиб, балки билвосита улар атрофдаги ҳудудларда яшовчи миллиардлаб одамларга фойдали таъсир кўрсатмоқда.

Иқлим ўзгариши тоғларнинг ҳолатига энг ёмони таъсир қилади. Тоғларда яшовчилар энг кўп очлик ва қашшоқликдан азият чекмоқда. Ҳароратнинг кўтарилиши натижасида музликларнинг эриши водийларда офатларга таҳдид солмоқда. Ривожланаётган мамлакатларнинг тоғли аҳолисининг ҳар учинчи аҳолисидан бири озиқ-овқат хавфсизлиги хавфига дуч келади.

2020 йил мавзуси: Тоғ биологикхилма-хиллиги

Ноёб релеф, иқлим ва тоғларнинг изоляцияси турли хил ҳаёт шакллари учун шароит яратди.Биологикхилма-хиллик турли хил экотизимларни, турларни ва генетик ресурсларни ўз ичига олади ва тоғларда кўплаб элемент турлар мавжуд. Баландлиги, ён бағирлари ва тош тошлари жиҳатидан ҳилма-хиллиги ҳар хил қимматли экинларни етиштириш, боғдорчилик ва чорвачилик учун имкониятлар яратади.

Масалан, Покистондаги тоғли чорвадорлар генетик жиҳатдан қимматли чорвачилик ресурсларига эга, улар иқлим ўзгаришига мослашишга ёрдам берадиган касалликларга чидамлилик каби ҳусусиятларни намойиш этади. Тоғли ерларнинг деярли 70% яйлов учун ишлатилади ва шунга мос равишда гўнг беради, бу тупроқ унумдорлигини оширади. Чорвачилик нафақат сут, сариёғ ва гўшт каби озиқ-овқат маҳсулотларини, балки кашмир жун каби қимматбаҳо маҳсулотлар билан ҳам таъминлайди.

Бироқ, иқлим ўзгариши, деҳқончиликнинг барқарор бўлмаган амалиёти, тоғларни қазиб олиш, дарахтларни кесиш ва браконерлик тоғ биологикхилма-хиллигига катта зарар етказмоқда. Бундан ташқари, ердан фойдаланиш ва ер қопламининг ўзгариши ва табиий офатлар биохилма-хилликнинг йўқолишини тезлаштиради ва атрофни тоғли жамоалар учун мўрт ва беқарор қилади. Экотизимнинг таназзулга учраши, тирикчиликнинг йўқолиши ва тоғларга кўчиб ўтиши маданий урф-одатлар ва авлодлар давомида биохилма-хилликни қўллаб-қувватлаб келган қадимги анъаналардан воз кечишга олиб келиши мумкин.

Тоғ биологикхилма-хиллигини барқарор бошқариш тобора кўпроқ глобал устувор вазифа сифатида эътироф этилмоқда. 2002 йил БМТ томонидан Тоғлар йили деб номланиб, ўша йилнинг 20 декабрь куни БМТ Бош Ассамблеясининг 57-сессиясида қабул қилинган резолюцияга мувофиқ, 11 декабрь Халқаро тоғлар куни деб эълон қилинган.

Асосий маълумотлар:

Халқаро тоғ куни 1992 йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва ривожлантириш бўйича конференциясида 21-кун тартиби қабул қилиниб, унинг 13-боби «Заифэкотизимларни бошқариш: тоғларни барқарор ривожлантириш» деб номланган бўлиб, тоғ тарихида муҳим воқеа бўлди.

Тоғларнинг ролига бўлган эътиборнинг кучайиши БМТ Бош Ассамблеясини 2002 йилни БМТнинг Халқаро тоғлар йили деб эълон қилишга ундади. Шу муносабат билан БМТ Бош ассамблеяси 11-декабрни Халқаро тоғлар куни сифатида белгилаб қўйди. ФАО ушбу кунга тайёргарлик кўриш ва уни амалга ошириш учун глобал марказ ҳисобланади. Ушбу жараённи халқаро миқёсда мувофиқлаштириш учун Ўрмон хўжалигининг сув ва тоғларни бошқариш дастури жавобгардир.

Навоий вилояти Экология бошқармаси
Ахборот хизмати

Давлат экология қўмитаси
Матбуот хизмати