13-noyabr kuni BMT Konvensiyasi (CRIC-21) ijrosini tahlil qilish bo‘yicha konferensiyaning 21-sessiyasi doirasida BMTning cho‘llanishga qarshi kurash bo‘yicha konvensiyasi yetakchi olimi Barron Orr hamda va Fan, texnologiya va innovatsiyalar bo'limi xodimi Olga Andreeva ishtirokida matbuot uchun brifing bo‘lib o‘tdi.
Tadbirda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Cho‘llanishga qarshi kurash to‘g‘risidagi konvensiyasining (UNCCD) Markaziy Osiyodagi birinchi yig‘ilishida taqdim etilgan ochiq yangi ma’lumotlar muhokama qilindi, bu mintaqada va butun dunyoda yerlarning tez degradatsiyasini ko‘rsatmoqda.
2015–2019-yillarda sog‘lom va unumdor yerlarning yillik yo‘qotishlari kamida 100 million gektarni tashkil etdi. Hammasi bo'lib, bu 420 million gektar yoki 4,2 million kvadrat km.ni tashkil etadi, bu Markaziy Osiyoning beshta davlati – Qozog'iston, Qirg'iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O'zbekistonning umumiy maydonidan oshadi. Ushbu statistik ma'lumotlar shoshilinch choralar ko'rish zarurligini ta'kidlaydi, chunki yerning tanazzulga uchrashi butun dunyo bo'ylab bozorlar, jamoalar va ekotizimlarni beqarorlashtirishda davom etmoqda.
BMTning soʻnggi maʼlumotlariga koʻra, Markaziy Osiyodagi umumiy yer maydonining 20 foizdan ortigʻi degradatsiyaga uchragan, bu taxminan 80 million gektarga teng – Qirgʻizistondan deyarli toʻrt barobar katta maydon. Bu holat mintaqa aholisining taxminan 30 foiziga ta'sir qiladi.
BMTning cho‘llanishga qarshi kurash to‘g‘risidagi konvensiyasi (CRIC-21) ijrosini ko‘rib chiqish qo‘mitasining 21-sessiyasida Samarqandda bo‘lib o‘tadigan jahon yetakchilari va ekspertlarining uchrashuvi arafasida UNCCD ma’lumotlar portali ish boshladi. Birinchi marta 126 mamlakatning rasmiy ma'lumotlari ommaga ochiq bo'lib, foydalanuvchilarga o'z mintaqalaridagi yer tendensiyalarini o'rganish imkonini beradi.
“Birinchi marta UNCCD ma'lumotlar portali butun dunyo bo'ylab sog'lom va unumdor yerlarning tez yo'qolishi va milliardlab odamlar uchun dahshatli oqibatlarga olib kelishi haqida aniq ma'lumot beradi. Shu bilan birga, biz mamlakatlarning cho‘llanish, yerlarning degradatsiyasi va qurg‘oqchilikka qarshi samarali kurashayotganining yorqin misollarini ko‘ramiz. Bu hafta biz O‘zbekistonda yer yo‘qotilishiga chek qo‘yish bo‘yicha global taraqqiyotni ko‘rib chiqish uchun yig‘ilamiz va yo’nalishimiz aniq: yerning tanazzulga uchrashi shoshilinch e’tibor talab qiladi”, — deydi UNCCD ijrochi kotibi Ibrohim Tiau.
BMTning yangi maʼlumotlariga koʻra, Markaziy Osiyo yerlarining beshdan biridan ortigʻi degradatsiyaga uchragan. Yerlar biz ularni qayta tiklashimizdan ko'ra tezroq tanazzulga yuz tutmoqda. 2015-yildan buyon butun dunyoda degradatsiyaga uchragan sog‘lom va unumdor yerlar miqdorini Markaziy Osiyo hududi bilan solishtirish mumkin.
UNCCDning O‘zbekistondagi tadbiri yer yo‘qotilishini to‘xtatish bo‘yicha global yutuqlarni muhokama qiladi.
Yerni qayta tiklashning yorqin misollari
Dunyodagi umuman umidsizlikka uchragan vaziyatga qaramay, cho'llanish, yerlarning degradatsiyasi va qurg'oqchilikka qarshi samarali kurashayotgan mamlakatlar misollari mavjud.
Oʻzbekiston Markaziy Osiyo mintaqasida degradatsiyaga uchragan yerlarning eng yuqori ulushiga ega boʻlsa-da, shu bilan birga, 2015-yilga nisbatan sezilarli darajada kamaygan – 30 foizdan 26 foizgacha. Orol dengizining qurishi natijasida O‘zbekistonda jami 3 million gektar yer degradatsiyaga uchragan. 2018–2022-yillarda mamlakatimizda Orol dengizining qurigan tubidan chiqayotgan tuz va changni bartaraf etish maqsadida 1,6 million gektar maydonda saksovul ekish ishlari olib borildi.
Qozog‘istonda sug‘oriladigan yerlar maydoni 40 foizga oshib, 2 million gektarga yetdi. Qirg‘izistonda yaylovlar va o‘rmonlar egallagan 120 ming gektarga yaqin maydonda yerdan barqaror foydalanish texnologiyalari, shu jumladan, yaylov almashuvi tizimi qo‘llaniladi. Turkmaniston “Cho‘lni ko‘kalamzorlashtirish” milliy tashabbusi doirasida 2025-yilgacha 160 ming gektar maydonni tiklash majburiyatini oldi.
Yer degradatsiyasi neytralligiga hali ham erishish mumkin
Yer degradatsiyasining landshafti mintaqadan mintaqaga farq qilsa-da, UNCCD ma'lumotlariga ko'ra, hozirgi sur'atlarda Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish uchun 2030-yilgacha dunyo bo'ylab 1,5 milliard gektar degradatsiyaga uchragan yerlarni tiklash kerak bo'ladi.
“Global tendensiyalar noqulay yo'nalishda ketayotgan bir paytda yerning degradatsiyasining neytralligi bo'yicha maqsadlarga erishish emas, balki undan ham oshib ketish mumkin. Bunga yanada degradatsiyani to‘xtatish va agar moliyalashtirish va chora-tadbirlar birgalikda olib boriladigan bo‘lsa, 2030-yilgacha milliard gektar yerni tiklash bo‘yicha mavjud majburiyatlarni tezlashtirish orqali erishish mumkin”, — dedi UNCCD yetakchi olimi Barron Orr.
Choʻllanish, yerlarning degradatsiyasi va qurgʻoqchilikka qarshi kurashish boʻyicha global saʼy-harakatlarni ikki tomonlama va koʻp tomonlama asosda moliyalashtirish uchun jami 5 milliard AQSh dollari miqdorida sarmoya kiritildi. Bu 124 davlatga muammolarni hal qilishga qaratilgan ko'plab loyihalarni amalga oshirish imkonini berdi.
Barcha Markaziy Osiyo davlatlari BMTning Yer degradatsiyasiga betaraflik maqsadlarini belgilash dasturiga qoʻshildi va ishtirokchi mamlakatlarning umumiy soni 131 taga yetdi. Markaziy Osiyo davlatlari tomonidan belgilangan maqsadlarning yarmiga allaqachon erishilgan, qolgan majburiyatlarni bajarish boʻyicha loyihalar amalga oshirilmoqda.
